- Nowotwory skóry
-
Nowotwory skóry to najczęstsza grupa nowotworów u ludzi. Ryzyko zachorowania na nowotwory skóry w ciągu życia przekracza 20% i rośnie wraz z wiekiem. Mogą one powstać z każdej komórki, która znajduje się w skórze. Nowotwory skóry dzielimy na łagodne i złośliwe.
Wśród nowotworów łagodnych wyróżniamy m.in. znamiona melanocytarne, brodawki łojotokowe, włókniaki.
Do nowotworów złośliwych skóry zaliczamy m.in. raka podstawnokomórkowego, raka kolczystokomórkowego, czerniaka, raka z komórek Merkla.
- Raki skóry
-
Rak podstawnokomórkowy
Rak podstawnokomórkowy jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym skóry, stanowi ok. 70-80% raków skóry. Dotyczy głównie osób w 60-70 roku życia. Ryzyko rozwoju raka podstawnokomórkowego w ciągu całego życia u rasy kaukaskiej wynosi 30%. Najistotniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka podstawnokomórkowego jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe i jonizujące, ekspozycja na arsen, aromatyczne związki cykliczne. Inne czynniki ryzyka to I i II fototyp skóry, leczenie immunosupresyjne, zakażenie wirusem HIV oraz onkogennymi typami wirusa HPV, a także wystąpienie ogniska raka podstawnokomórkowego w przeszłości. Najczęściej ogniska raka podstawnokomórkowego lokalizują się na odsłoniętych częściach ciała eksponowanych na światło słoneczne (dłonie, twarz, szyja). Zazwyczaj prezentuje się jako czerwona zmiana guzkowa otoczona perłowym wałem. Zwykle zmiana wykazuje powolny wzrost i rzadko daje przerzuty (poniżej 0,6% przypadków) jednak rak podstawnokomórkowy jest niebezpieczny lokalnie ze względu na destrukcję otaczających tkanek, zwłaszcza w obrębie powiek czy nosa. Diagnostyka raka podstawnokomórkowego opiera się na analizie obrazu klinicznego oraz dermoskopowego, jednak potwierdzenie rozpoznania stanowi badanie histologiczne. Podstawową metodą leczenia ognisk raka podstawnokomórkowego jest wycięcie chirurgiczne z marginesem zdrowych tkanek (typowo 4mm. Do innych, zdecydowanie rzadziej stosowanych metod należą: kriochirurgia, terapia fotodynamiczna, leczenie miejscowe, radioterapia, leki doustne.
Rak kolczystokomórkowy
Rak kolczystokórkowy jest drugim co do częstości występowania nowotworem złośliwym skóry, stanowi ok. 20% przypadków raków skóry. Wywodzi się z komórek warstwy kolczystej naskórka. Dotyczy głównie osób starszych (szczyt zachorowań przypada na 6. dekadę życia) i dwukrotnie częściej występuje u mężczyzn. Rak kolczystokomórkowy zazwyczaj powstaje na podłożu stanów przedrakowych skóry. Do czynników ryzyka rozwoju tego nowotworu należy ekspozycja na promieniowanie UV, fototyp I i II, ekspozycja na kancerogeny, leczenie immunosupresyjne, infekcje onkogennymi typami HPV, przewlekłe drażnienie i stan zapalny, bliznowacenie, płeć męska, wiek > 50 r.ż oraz dodatni wywiad osobniczy w kierunku raków skóry. Rak kolczystokomórkowy zazwyczaj lokalizuje się w obrębie głowy, szyi, tułowia, kończyn oraz w obrębie narządów płciowych. Najczęściej występuje w postaci rogowaciejącej, łuszczącej zmiany o brodawkowatym charakterze, często pokrytej strupem. Cechuje się szybszym niż rak podstawnokomórkowy tempem wzrostu, ma tendencję do naciekania głębokich warstw skóry. Przerzuty odległe pojawiają się w 3-5% przypadków, najczęściej w węzłach chłonnych i płucach. Podobnie jak w przypadku diagnostyki raka podstawnokomórkowego podstawą rozpoznania jest badanie histologiczne. We wczesnej diagnostyce bardzo istotnym badaniem jest dermoskopia. Podstawową metodą leczenia raka kolczystokomórkowego jest wycięcie chirurgiczne z marginesem zdrowych tkanek (zwykle 6 mm). Rzadko stosowane są inne metody leczenia takie jak leki miejscowe, radioterapia czy chemioterapia.
Rak z komórek Merkla
Rak z komórek Merkla jest rzadko występującym nowotworem złośliwym skóry o bardzo agresywnym przebiegu. Szczyt zachorowań przypada na 8. dekadę życia. Najczęściej jest zlokalizowany na skórze głowy i szyi. Zwykle objawia się jako twardy, niebolesny guzek o gładkiej powierzchni. W około połowie przypadków w momencie rozpoznania są już obecne przerzuty w węzłach chłonnych, w 35% występują też przerzuty odległe, m.in. do płuc, mózgu, wątroby, kości. Podstawą rozpoznania jest badanie histologiczne. Po potwierdzeniu wykonywane są badania obrazowe w celu ustalenia stopnia zaawansowania. Główną metodą leczenia raka z komórek Merkla jest wycięcie chirurgiczne z szerokim (1-2 cm) marginesem zdrowych tkanek. Ponadto w leczeniu mogą być stosowane radioterapia i immunoterapia.
- Czerniak
-
Czerniak jest złośliwym nowotworem skóry występującym w ok. 7% przypadków raków skóry. Wywodzi się z komórek zwanych melanocytami. Szczyt zachorowań przypada na 7.-8. dekadę życia. Występuje równie często u kobiet jak u mężczyzn. Może lokalizować się na skórze gładkiej, błonach śluzowych oraz w obrębie gałki ocznej. U mężczyzn najczęściej lokalizuje się na skórze pleców natomiast u kobiet na skórze ud i podudzi.
Do istotnych czynników ryzyka rozwoju czerniaka należy intensywna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, korzystanie z solarium i lamp opalających, czynniki genetyczne, oparzenia słoneczne (szczególnie w dzieciństwie), liczne znamiona barwnikowe (>100), fototyp I i II, leczenie immunosupresyjne.
Czerniak najczęściej prezentuje się jako plama o niejednorodnym zabarwieniu (brązowa, czarna, czerwona, szara, biała) oraz asymetrycznym kształcie i nierównych brzegach lub o dużym rozmiarze. Cechuje się szybkim tempem wzrostu, ma tendencję do naciekania głębokich warstw skóry. Czerniak może dawać przerzuty do węzłów chłonnych, kości czy płuc.
Podstawą rozpoznania czerniaka jest badanie histologiczne. Zmianę podejrzaną o czerniaka na podstawie obrazu klinicznego i dermoskopowo początkowo usuwa się z małym (1-3mm) marginesem zdrowych tkanek (biopsja wycinająca). W przypadku potwierdzenia histologicznego wykonuję się zabieg docięcia chirurgicznego blizny.
W celu oceny zaawansowania po rozpoznaniu czerniaka wykonywane są dodatkowe badania laboratoryjne oraz obrazowe (RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej, USG węzłów chłonnych). W niektórych przypadkach poza leczeniem chirurgicznym zmiany, usuwane są węzły chłonne zajęte komórkami nowotworowymi. Inne metody leczenia to immunoterpia, rzadziej leczenie cytotoksyczne, radioterpia i leczenie miejscowe.
Szczególną odmianą czerniaka jest czerniak aparatu paznokciowego. Występuje rzadko i najczęściej dotyczy osób w średnim i podeszłym wieku, równie często u kobiet i mężczyzn. Klinicznie manifestuje się jako nieregularne, podłużne przebarwienie paznokcia (najczęściej palucha, rzadziej kciuka i palca wskazującego).
Podstawą wstępnej diagnostyki jest badanie dermoskopowe. Potwierdzenie stanowi badanie histologiczne
Podstawą leczenia czerniaka aparatu paznokciowego jest wycięcie chirurgiczne zmiany z marginesem zdrowych tkanek, nierzadko konieczna jest amputacja paliczka dystalnego.
- Stany przedrakowe skóry
-
Stany przedrakowe skóry to zmiany, na podłożu których statystycznie częściej może rozwinąć się nowotwór skóry niż w obrębie skóry zdrowej. Do stanów przedrakowych zalicza się rogowacenie słoneczne, róg skórny, rogowacenie powodowane kancerogenami, skórę pergaminowatą i barwnikową.
Rogowacenie słoneczne
Rogowacenie słoneczne jest najczęstszym stanem przedrakowym skóry. Najczęściej występuje u osób starszych, częściej u mężczyzn. Istotnymi czynnikami ryzyka wystąpienia rogowacenia słonecznego są: praca związana z przewlekłą ekspozycją na promieniowanie słoneczne, predyspozycje genetyczne oraz stosowanie leków immunosupresyjnych (np. po przeszczepach narządów). Zmiany lokalizują się najczęściej na skórze twarzy, małżowin usznych, skórze owłosionej głowy oraz na skórze powierzchni grzbietowej rąk. Zazwyczaj prezentują się jako płaskie blaszki o szorstkiej powierzchni, pokryte łuską i zaczerwienione u podstawy. Średnica zmian waha się od kilku milimetrów do nawet kilku centymetrów, zwykle zmiany są liczne. W diagnostyce rogowacenia słonecznego pomocne jest badanie dermoskopowe. W przypadku wątpliwości diagnostycznych oraz przy braku odpowiedzi na leczenie wykonywana jest biopsja i badanie histologiczne. Rozpoznanie oraz leczenie ognisk rogowacenia słonecznego jest bardzo ważne ponieważ mogą one ewoluować w kierunku raka kolczystokomórkowego lub rzadziej, raka podstawnokomórkowego. Stosowane metody leczenia obejmują: leki miejscowe (np. 5-fluorouracyl, imikwimod, retinoidy), terapia fotodynamiczna czy leczenie chirurgiczne (np. łyżeczkowane lub krioterapia). Najistotniejszym postępowaniem profilaktycznym jest fotoprotekcja.
Róg skórny
Róg skórny to zmiana powstająca na skórze przewlekle eksponowanej na słońce, zwykle na powierzchni ogniska rogowacenia słonecznego. Przybiera postać stożkowatego, żółtawego lub brunatnego tworu, zazwyczaj niewielkich rozmiarów jednak zmiana może osiągać wielkość nawet kilku centrymetrów. Zmiana zazwyczaj jest pojedyncza, często towarzyszą jej typowe ogniska rogowacenia słonecznego. Leczeniem z wyboru jest wycięcie chirurgiczne.
Rogowacenie powodowane kancerogenami.
Pojawienie się zmian przednowotworowych może wiązać się z ekspozycją na inne (poza promieniowaniem słonecznym) czynniki takie jak:
- arsen (spożywanie wody pitnej zawierającej arsen, narażenie zawodowe)
- dziegcie (narażenie zawodowe)
- promieniowanie rentgenowskie
Skóra pergaminowata i barwnikowa
Skóra pergaminowata i barwnikowa to ciężka choroba o podłożu genetycznym. W większości przypadków polega na defekcie enzymu naprawiającego DNA komórkowe uszkodzone pod wpływem promieni UV. W efekcie - skórę osób chorych od wczesnego dzieciństwa wyróżnia wysoka fotowrażliwość. Ryzyko zachorowania na nowotwory skóry u osób chorych jest ponad 1000 razy większe niż w populacji ogólnej. U pacjentów już w dzieciństwie można zdiagnozować raka podstawnokomórkowego, kolczystokomórkowego czy czerniaka.
-
Rola promieniowania UV w powstawaniu nowotworów skóry
-
Ekspozycja skóry na promieniowanie UV jest znaczącym czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworów skóry.
Ze względu na długość fali elektromagnetycznej wyróżniamy:
promienie UVA (320-400 nm) – stanowią około 9,5 proc. promieniowania słonecznego, uszkadzają włókna kolagenowe, przez co przyspieszaja proces starzenia się skóry,
promienie UVB (o zakresie fali 280-320 nm ) – stanowią 0,5 proc. promieniowania słonecznego, wywołują na skórze rumień podczas opalania, uszkadzają DNA w komórkach skóry, dlatego przyczyniają się do rozwoju nowotworów skóry
promienie UVC (100-280 nm) – nie docierają do powierzchni Ziemi, ponieważ są pochłaniane przez atmosferę ziemską.
Największy udział w powstawaniu nowotworów skóry mają promienie UVB. Już kilkakrotne poparzenie skóry w dzieciństwie zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka w wieku dorosłym. Z tego względu kluczowe znaczenie w profilaktyce nowotworów skóry ma ochrona przeciwsłoneczna.
- Badanie dermoskopowe i wideodermoskopowe
-
Badanie dermoskopowe skóry polega na ocenie zmian skórnych przy pomocy przyrządu zwanego dermatoskopem. Urządzenie to pozwala szczegółowo, dokładniej niż ludzkie oko, bo w powiększeniu ok. 10 krotnym a także przy odpowiednim oświetleniu ocenić zmiany skórne. Niekiedy, np. dzięki nakładkom na smartfon, wykonywane są także fotografie zmian skórnych. Badanie dermoskopowe jest podstawową metodą diagnostyki dermatologicznej. Lekarz oceniający skórę ocenia nie tylko kolor czy średnicę zmian ale także ich symetrię, charakter brzegów czy powierzchnię.
Badanie wideodermoskopowe polega na ocenie zmian skórnych przy pomocy stacjonarnego urządzenia przy większym (nawet 200x) powiększeniu, które umożliwia także wykonanie fotografii i zachowanie ich w formie elektronicznej. Dokumentacja zdjęciowa umożliwia regularną i dokładną obserwację zmian oraz ich monitorowanie (porównywanie na kolejnych wizytach).
Badanie dermoskopowe jest bezinwazyjne i nie wymaga specjalnego przygotowania. W zależności od ilości ocenianych zmian zwykle trwa od kilku do kilkunastu minut. Specjalista przeprowadzający badanie przykłada dermatoskop do skóry. Czasami, aby dokładniej uwidocznić zmianę nakładany jest specjalny olejek. Należy pamiętać, że prawidłowo wykonane badanie polega na ocenie skóry całego ciała, badane są okolice narządów płciowych, skóra owłosiona głowy, paznokcie czy błony śluzowe. Zaleca się, aby przed badaniem nie nakładać na skórę olejków oraz balsamów.
- Ochrona przeciwsłoneczna
-
Ochrona przeciwsłoneczna jest pojęciem szerokim, różnie interpretowanym przez lekarzy jak i pacjentów.
Obejmuje ona:
- naturalne mechanizmy ochrony przed promieniowaniem UV (czyli organizm sam chroni się przed słońcem),
- ochronę fizyczną ( co możemy zrobić, żeby na naszą skórę nie padały promienie słoneczne)
- stosowanie na skórę lub doustnie substancji o właściwościach fotoprotekcyjnych (np. aplikowane na skórę filtry przeciwsłoneczne)
1. NATURALNE MECHANIZMY OCHRONNE SKÓRY
- synteza melaniny, czyli głównego barwnika skóry
- pogrubienie warstwy rogowej naskórka (tej zewnętrznej warstwy) po częstych ekspozycjach na słońce
- włosy na głowie
- mechanizmy naprawy DNA w komórkach i enzymatyczne systemy antyoksydacyjne, które pomagają „wyleczyć” uszkodzone komórki
2. OCHRONA FIZYCZNA
- unikanie przebywania w godzinach maksymalnego nasłonecznienia
- szukanie cienia
- stosowanie odzieży z ochroną przeciwsłoneczną
- odpowiednie nakrycie głowy
- okulary przeciwsłoneczne, ale tyko takie które zawierają filtry przeciwsłoneczne
3. MIEJSCOWA FOTOPROTEKCJA
- filtry przeciwsłoneczne
- cząsteczki pochodzenia naturalnego i antyoksydanty (np. polifenole, wit. E i C, karotenoidy i flawonoidy), które dodawane są do kosmetyków przeciwsłonecznych
CO TO SĄ FILTRY PRZECIWSŁONECZNE?
Zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej EU Cosmetics Reg. No 1223/2009 filtry przeciwsłoneczne są to substancje stosowane na skórę wyłącznie lub głównie celem odbicia, rozproszenia lub pochłonięcia promieniowania UV.
Filtry dzielimy na organiczne i nieorganiczne (fizyczne). Fizyczne filtry przeciwsłoneczne odbijają światło widzialne, mają szerokie spektrum fotoprotekcji, są dobrze tolerowane, ale mogą zostawiać widoczną białą powłokę. Zaliczamy do nich tlenek cynku i dwutlenek tytanu.
Krem przeciwsłoneczny powinien chronić przed promieniowaniem UVA i UVB, być wodoodporny, fotostabilny (nie „rozpada się” pod wpływem promieniowania słonecznego) i dobrze tolerowany. Najczęściej w jednym preparacie przeciwsłonecznym jest dodanych kilka filtrów, żeby uzyskać maksymalną ochronę przeciwsłoneczną.
Najczęstsze działania niepożądane filtrów przeciwsłonecznych to skórne reakcje alergiczne, fototoksyczne i fotoalergiczne.
SPF- Sun Protection Factor- mówi nam jaka jest ochrona przed promieniowaniem UVB. Im wyższy wskaźnik, tym wyższa ochrona.
Znak UVA w kółeczku informuje nas, że dany preparat przeciwsłoneczny chroni przed promieniowaniem UVA przynajmniej w 1/3 ochrony przed promieniowaniem UVB
Opracowano na podstawie: Narbutt J i wsp. Fotoprotekcja. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 1 i 2. Przegląd Dermatologiczny 2018
Regulacje Parlamentu Europejskiego EU Cosmetics Reg. No 1223/2009
- Program ABCD nowotworów skóry
